Калі ў развіцці пакаёвых раслінаў узнікаюць праблемы, якія нельга вырашыць простай карэкцыяй нагляду, даводзіцца звяртацца да так званых экстраных перасадак. Гэта працэдуры "апошняга шанцу", якія праводзяцца толькі пры сур'ёзным парушэнні развіцця, моцных пашкоджаннях каранёў у выніку няўважлівага паліву або распаўсюджвання шкоднікаў і захворванняў. Змена гаршчка і субстрата ў нетыповыя тэрміны можа як выратаваць расліну, так і загубіць яе. У тэрміновых перасадках самае галоўнае - своечасовасць і правільнасць самой працэдуры.
Экстранныя перасадкі пакаёвых раслінаў -меры, да якіх заўсёды звяртаюцца ў апошнюю чаргу, калі ўсе іншыя сродкі барацьбы вычарпаныя. Іх праводзяць толькі тады, калі любое прамаруджванне са зменайю глебы можа прывесці да гібелі расліны. Да тэрміновых перасадак звяртаюцца:
- пры сур'ёзнай паразе шкоднікамі і захворваннямі, няправільным складзе і стане субстрата, у якім расліна гіне ў выніку заплесневення, загнівання, пераўвільгатнення, заражэнні глебы, экстрэмальнай кіслотнасці;
- такім разрастанні каранёў, пры якім яно цалкам аплятае земляны ком, пачынае вылазіць з гаршчка і расліна моцна пакутуе ад недахопу глебы, пажыўных рэчываў і вільгаці.
Ёсць і трэці фактар: экстраную перасадку праводзяць, калі расліна знаходзіцца ў прыгнечаным стане, спыняецца ў развіцці, але ўсе іншыя прычыны выключаныя, і меркаванай прычынай праблемы з'яўляецца няправільны выбар глебы або нябачныя воку праблемы з субстратам і ёмістасцю. Пасля вымання з гаршчка праводзяць агляд і вырашаюць, да якога варыянту тэрміновай перасадкі звярнуцца.
Адпаведна з двума тыпамі праблемаў, ёсць два тыпа перасадак:
- простая перасадка ў нетыповыя тэрміны для пашырэння прасторы для развіцця каранёў.
- складаная, ці поўная перасадка.
Экстранную перасадку праводзяць толькі тады, калі яна крытычна неабходная, нягледзячы на стадыі развіцця расліны, рэкамендацыі для канкрэтнай культуры і тэрміны перасадкі. Яе можна праводзіць як у перыяд актыўнага росту, так і на працягу фазы спакою.
Калі культурам становіцца занадта цесна ў абранай ёмістасці, карані запоўнілі камяк цалкам і нават паспелі вылезці з адтулін для сцёку вады, расліны пачынаюць пакутаваць ад недахопу глебы і яе рэсурсаў, тое адкладаць перасадку і чакаць тыповых тэрмінаў не варта. Такая экстраная перасадка зусім не выпадкова завецца простай, бо яна праводзіцца практычна па тых жа прынцыпах, што і любая стандартная перасадка раслінаў. Гэта перасадка "па патрабаванні".
Для пацярпелай культуры проста падбіраюць ёмістасць большага дыяметра, якая дазволіць замяніць як мага большую частку субстрата на свежы, дасыпаць новы грунт і даць карэнню дастаткова месца для свабоднага развіцця.
Адмысловую ўвагу варта надаць падбору аптымальнага памеру ёмістасці. Тое, што раслінам занадта цесна ў гаршчку, не азначае, што яго трэба перавальваць у значна буйнейшы кантэйнер -у некалькі разоў больш папярэдняга. Нават пры экстранай перасадцы павялічваць ёмістасць больш за на 15% ад аб'ёму папярэдняга гаршчка не варта ані ў якім выпадку.
Занадта вялікі памер новага кантэйнера нават у хуткарослых і актыўна развіваючыхся раслінаў прывядзе толькі да таго, што ваш улюбёнец ізноў будзе марнаваць усе сілы на развіццё карэння, а бачных вынікаў у выглядзе паляпшэння стану вам прыйдзецца чакаць доўгія месяцы. Бо аднавіць рост і аднавіць прывабнасць лісця, а тым больш зацвісці такую расліну можна толькі тады, калі карэнішча "асвоіць" большую частку глебы. Самы надзейны метад - вымераць дыяметр старога гаршчка, у якім цяпер расце расліна і дадаць да яго дзясятую частку. Падабраць ёмістасць па гэтым паказчыкам будзе вельмі проста.
Але і іншыя параметры кантэйнера ёсць вельмі важнымі. Пры экстранай перасадцы, злучанай з запатрабаваннем тэрмінова павялічыць памер гаршчку, не варта звяртацца да эксперыментаў і рэзка змяняць умовы росту раслінаў. Пераканайцеся ў тым, што форма ёмістасці, дакладней суадносіны шырыні і вышыні гаршчка цалкам паўтараюць папярэднія, у ім ёсць тая ж колькасць дрэнажных адтулінаў. Адзінае, што можна змяніць, дык гэта матэрыялы, з якіх зробленыя гаршчкі: перасадка з пластыкавай ёмістасці ў натуральную будзе спрыяльным фактарам пры любым варыянце экстранай перавалкі.
Пры тэрміновай перасадцы простага тыпу варта памятаць яшчэ некалькі прынцыпаў правядзення працэдуры:
- ані ў якім разе не выкарыстоўвайце для раслінаў угнаенні працяглага дзеяння, ды і звычайныя падкормы адновіце не раней, чым праз месяц пасля перасадкі;
- выкарыстоўвайце для закладкі дрэнажу тыя ж матэрыялы, да якіх абвыклі расліны, ці дрэнаж з палепшанымі характарыстыкамі;
- паспрабуйце выканаць суадносіны вышыні дрэнажу і таўшчыні глебавага пласта ў гаршчку;
- падбіраючы глебу, выбірайце субстрат, ідэальна прыдатны канкрэтнай расліне, вывучыце параметры кіслотнасці і жаданы склад.
Працэдура простай перасадкі пакаёвай расліны:
- Акуратна выміце расліны са старой ёмістасці; калі гэта зрабіць складана, паспрабуйце абстукаць гаршчок і толькі ў экстраных выпадках звяртайцеся да падразання субстрату ў ёмістасці.
- Выняўшы расліну, зніміце толькі верхні забруджаны пласт глебы, калі ён вольны ад каранёў. Не спрабуйце вытрасці, прыбраць ці змыць як мага большую колькасць глебы і не пагаршайце траўмы расліны: пры простым тыпе перасадцы "па патрабаванні" земляны ком захоўваюць.
- Захавайце той самы ўзровень пасадкі, які быў і ў папярэднім гаршчку (за выключэннем выпадкаў, калі аголеныя карані былі прыўзнятыя над узроўнем глебы - тады іх варта прысыпаць тонкім пластом грунту).
- Раслінам адразу пасля гэткой тэрміновай перасадкі варта забяспечыць багаты паліў, а з другой працэдуры перайсці на звыклы для яго рэжым вільготнасці. Паспрабуйце хаця б на адзін тыдзень змясціць расліны ў пераходныя, мяккія ўмовы і толькі потым вяртайце ў звыклае асяроддзе.
Працэдура, якая праводзіцца пры распаўсюджванні каранёвай гнілі, сур'ёзных пашкоджаннях, закісанні глебы, выбары кардынальна непадыходнага расліне тыпу грунту, распаўсюджванні шкоднікаў і захворванняў. Яе праводзяць толькі тады, калі вычарпаныя ўсе іншыя меры. Перад правядзеннем такой тэрміновай перасадкі трэба выпрабаваць усе сродкі, уключаючы інсектыцыды, фунгіцыды, сучасныя абеззаражвальныя прэпараты, зняцце верхняга пласту субстрату ў гаршчку, поўную прасушку землянога кому, рэзкая змена ўмоваў ды інш.
Складаную экстраную перасадку нездарма завуць самым апошнім сродкам: яна прыносіць расліне занадта шмат шкоды і сама па сабе, з'яўляецца адным з найболей небяспечных метадаў змагання з праблемамі. Пасля такой перасадкі акрыяць будзе складана нават найдужэйшай пакаёвай расліне, а які знаходзіцца ў саслабленым стане аднавіць звычайнае развіццё і наогул выжыць можа быць вельмі складана. Гэта найболей кардынальная з даступных мераў, да якой варта звяртацца сапраўды толькі ў экстраных выпадках.
Тэрміновая перасадка пакаёвых раслінаў, выкліканая захворваннямі, шкоднікамі ці запатрабаваннем цалкам замяніць глебу з прычыны не прыдатных умоваў прадугледжвае не проста змену ёмістасці субстрата. Такая перасадка кранае некалькі ўзроўняў апрацоўкі раслінаў, у тым ліку практычна заўсёды ўключае і абразанне пашкоджаных частак карэнішча.
І зразумець, якія менавіта меры спатрэбяцца ў кожным канкрэтным выпадку можна толькі пасля таго, як расліна будзе разам з глебавым камяком вынутая са старога гаршчка. Пры працэдуры вымання трэба дзейнічаць максімальна акуратна, імкнучыся звесці дадатковыя траўмы да мінімуму. Пасля таго, як сама расліна будзе агледжаная, трэба таксама ўважліва агледзець земляны ком і паўторна дыягнаставаць праблему. Толькі пасля гэтага варта вызваляць карэнішча расліны ад глебы.
Падчас экстранай перасадкі такога тыпу неабходна цалкам выдаліць стары грунт. І зрабіць гэта не так ужо проста. Каб цалкам зняць старую глебу з каранёў расліны і выдаліць нават найменшыя часціцы грунту, неабходна правесці наступныя працэдуры:
- Разблытаць карані, спачатку зняўшы вольны грунт.
- Абстукаць субстрат, акуратна патросваючы расліну і перабіраючы карэнішча, выдаляючы большую частку субстрата механічным метадам.
- Абмыць карэнішча расліны для поўнага выдалення рэштак грунту (для поўнай ачысткі ў большасці выпадкаў трэба правесці некалькі замочванняў са зменай вады).
Пасля таго, як хворы грунт будзе змыты з карэнішча расліны, адразу ж прыступаюць да стараннага агляду ўсіх карэньчыкаў. Любыя пашкоджаныя часткі на каранях трэба абразаць, выдаляючы ўсе сухія, падгнілыя, пашкоджаныя шкоднікамі ўчасткі аж да здаровых тканін. Працаваць пры гэтым варта толькі вострым нажом, дэзінфікуючы яго пасля кожнага зрэзу ці хаця б некалькі разоў за працэдуру. Зрэзы на каранях варта адразу ж прысыпаць таўчоным вуглём.
Пасля завяршэння механічнага выдалення пашкоджаных частак, расліну трэба паўторна замачыць у чыстай вадзе для канчатковай ачысткі. Карэнішча апускаюць у чыстую, цёплую ваду на 20-30 хвілінаў.
Пасля паўторнага абмывання праводзяць абавязковую апрацоўку дэзінфікуючымі прэпаратамі. Дзеля гэтага трэба прыгатаваць паводле інструкцый вытворцы раствор фунгіцыду, падыходнага для барацьбы з канкрэтнай праблемай ці хаця б слабы раствор марганцоўкі. Карэнішча замочваюць у абеззаражвальным растворы на 30 хвілін або 1 гадзіну, злёгку падсушваюць і кожны зрэз паўторна апрацоўваюць таўчоным вуглём.
Пасадка расліны, якая перанесла складаную экстраную апрацоўку, таксама праводзіцца паводле сваіх асаблівых правілаў. Пажадана выкарыстоўваць новыя ёмістасці, але калі запатрабавання павялічваць іх аб'ём няма, можна выкарыстоўваць і стары гаршчок. Яго старанна апрацоўваюць і абеззаражваюць, апарываюць кіпенем і дадаткова апускаюць у раствор фунгіцыду або марганцоўкі. Наступныя меры складаюцца з такіх крокаў:
- На дно абеззаражанай ці новай ёмістасці закладваюць пласт дрэнажу з чыстых, свежых матэрыялаў, абавязкова затуляючы яго зверху крупназярністым пяском.
- Зверху на дрэнажны пласт насыпают грудок зямлі, на які вельмі акуратна ўсталёўваюць расліну.
- Карані беражліва выпростваюць і раўнамерна размяркоўваюць, пасля чаго акуратна засынаюць пустэчы паміж каранямі субстратам і злёгку ўшчыльняюць глебу далонню.
- Пасля замацавання каранёў у глебе, субстратам цалкам запаўняюць гаршчок, пакідаючы прастору толькі для камфортнага паліву.
Потым перасаджаныя культуры выстаўляюць у цёмным месцы з памяркоўнымі пакаёвымі тэмпературамі. На 2-3 дні дзеля гаення ранаў на каранях і падсушвання карэнішча ад паліву трэба адмовіцца (расліну не паліваюць і пасля пасадкі). У выпадку, калі экстраная перасадка была выкліканая празмернаю вільготнасцю, былі распаўсюджаныя гнілі альбо шкоднікі - толькі праз 2-3 дні пасля перасадкі праводзяць вельмі бедны паліў, толькі злёгку ўвільгатняючы глебу. На працягу наступных 1-2 тыдняў палівы праводзяць рэдка, з мінімальнай колькасцю вільгаці, даючы субстрату ў гаршчку цалкам перасыхаць паміж працэдурамі. Калі культура належыць да ліку вільгацелюбівых і можа загінуць у выніку засухі, то адсутнасць неабходнай частаты паліву варта кампенсаваць павышэннем вільготнасці паветра.
Пасля першаснай адаптацыі расліну паступова і вельмі павольна пераводзяць на звыклую схему паліву. У гэты ж час яго вяртаюць у рэкамендаваныя для яго ўмовы вырошчвання. Падсілкаванні можна будзе аднавіць толькі тады, калі з'явяцца прыкметы пачатку росту і аднаўлення расліны. Частату працэдураў падбіраюць для кожнай канкрэтнай культуры, але дазоўку ўгнаенняў для першых падкормак зніжаюць у 4 разы, затым пераводзяць расліны на напалову паменшаныя дозы і толькі потым аднаўляюць паўнавартасны догляд.
Самы просты спосаб пазбегнуць неабходнасці экстрана перасаджваць сваю расліну - забяспечыць рэгулярны і правільны догляд, своечасовую змену ёмістасцяў і абнаўленне субстрату. Выконвайце рэкамендаваную частату правядзення перасадак, правільна падбірайце тып глебы.
Класічная перасадка вясной, штогадовая для маладых раслінаў з частатою 1 раз у 2-3 гады для буйных і дарослых культураў дазваляе не турбавацца аб тым, што вашай расліне спатрэбіцца перасадка ў нетыповыя тэрміны. Але адной своечасовай перасадкі мала. Яе неабходна дапоўніць і правільным доглядам, выкананнем усіх правілаў вырошчвання канкрэтнай расліны. Усуванне двух галоўных фактараў - няправільнага догляду і адсутнасці перасадак - дазволіць пазбегнуць і сітуацый, у якіх раслінам спатрэбяцца сапраўды кардынальныя меры.
Якога б складанага клопату не патрабавалі пакаёвыя расліны, як бы цяжка не было забяспечыць ім усе неабходныя ўмовы, любыя рэгулярныя меры ўсё роўна прасцей, чым экстраная перасадка. Асабліва калі гаворка ідзе аб тэрміновай перасадцы складанага тыпу. Выратаваць расліны пры дапамозе гэтай кардынальнай працэдуры атрымоўваецца далёка не заўсёды, гэта апошні, і далёка не гарантаваны шанец рашэння праблемаў.